Язык
документа: латинский
CAPUT PRIMUM. De
laude novae militiae.
1. Novum militiae genus ortum nuper
auditur in terris, et in illa regione, quam olim in carne praesens visitavit
Oriens ex alto: ut unde tunc in fortitudine manus suae tenebrarum principes
exturbavit, inde et modo ipsorum satellites, filios diffidentiae, in manu
fortium suorum dissipatos exterminet, faciens etiam [0921C] nunc redemptionem
plebis suae, et rursum erigens cornu salutis nobis in domo David pueri
sui. Novum, inquam, militiae genus, et saeculis inexpertum: qua gemino
pariter conflictu infatigabiliter decertatur, tum adversus carnem et sanguinem,
tum contra spiritualia nequitiae in coelestibus [(125) [0921C] Petrus
Venerabilis eadem fere habet in lib. VI, epistola 26. Quis non laetetur,
inquit, quis non exsultet, processisse vos, non ad simplicem, sed ad [0922C]
duplicem conflictum, etc. Estis monachi virtutibus, milites actibus.]
. Et quidem ubi solis viribus corporis corporeo fortiter hosti resistitur,
id quidem ego tam non judico mirum, quam nec rarum existimo. Sed et quando
animi virtute vitiis sive daemoniis bellum indicitur, ne hoc quidem mirabile,
etsi laudabile dixerim, cum plenus monachis cernatur mundus. Caeterum
cum uterque homo suo quisque gladio potenter accingitur, suo [0922A] cingulo
nobiliter insignitur; quis hoc non aestimet omni admiratione dignissimum,
quod adeo liquet esse insolitum? Impavidus profecto miles, et omni ex
parte securus, qui ut corpus ferri, sic animum fidei lorica induitur.
Utrisque nimirum munitus armis, nec daemonem timet, nec hominem. Nec vero
mortem formidat, qui mori desiderat. Quid enim vel vivens, vel moriens
metuat, cui vivere Christus est, et mori lucrum? Stat quidem fidenter
libenterque pro Christo; sed magis cupit dissolvi, et esse cum Christo:
hoc enim melius. Securi igitur procedite, milites, et intrepido animo
inimicos crucis Christi propellite, certi quia neque mors, neque vita
poterunt vos separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu; illud
sane vobiscum in omni periculo [0922B] replicantes: Sive vivimus, sive
morimur, Domini sumus (Rom. XIV, 8) . Quam gloriosi revertuntur victores
de praelio! quam beati moriuntur martyres in praelio! Gaude, fortis athleta,
si vivis et vincis in Domino: sed magis exsulta et gloriare, si moreris
et jungeris Domino. Vita quidem fructuosa, et victoria gloriosa: sed utrique
mors sacra jure praeponitur. Nam si beati qui in Domino moriuntur, num
multo magis qui pro Domino moriuntur?
2. Et quidem sive in lecto, sive
in bello quis moritur, pretiosa erit sine dubio in conspectu Domini mors
sanctorum ejus. Caeterum in bello tanto profecto pretiosior, quanto et
gloriosior. O vita secura, ubi pura conscientia! O, inquam, vita secura,
ubi absque formidine 545 mors exspectatur, imo et [0922C] exoptatur cum
dulcedine, et excipitur cum devotione! O vere sancta et tuta militia,
atque a duplici illo periculo prorsus libera, quo id hominum genus solet,
frequenter periclitari, ubi duntaxat Christus non est causa militandi.
Quoties namque congrederis tu, qui militiam militas saecularem, timendum
omnino, ne aut occidas hostem quidem in corpore, te vero in anima: aut
forte tu occidaris ab illo, et in corpore simul, et in anima. Ex cordis
nempe affectu, non belli eventu, pensatur vel periculum, vel victoria
christiani. Si bona fuerit causa pugnantis, pugnae exitus malus exitus
esse non poterit; sicut nec bonus judicabitur finis, ubi causa non bona,
et intentio [0923A] non recta praecesserit. Si in voluntate alterum occidendi
te potius occidi contigerit, moreris homicida. Quod si praevales, et voluntate
superandi vel vindicandi forte occidis hominem, vivis homicida. Non autem
expedit sive mortuo, sive vivo; sive victori, sive victo, esse homicidam.
Infelix victoria, qua superans hominem, succumbis vitio. Et ira tibi aut
superbia dominante, frustra gloriaris de homine superato. Est tamen qui
nec ulciscendi zelo, nec vincendi typho, sed tantum evadendi remedio interficit
hominem. Sed ne hanc quidem bonam dixerim victoriam: cum de duobus malis,
in corpore quam in anima mori levius sit [(126) [0923D] Bernardus itaque
cum Augustino et Ambrosio censet, citra animae dispendium non licere,
ut quis se ipsum defendendo aggressorem interimat. Confer librum de Praecepto
et Dispensatione num. 13. Insignis est hac de re epistola 60 Hildeberti
episcopi Cenomannensis, de sacerdote qui latronem occiderat. Ambrosii
locus est in lib. III, De officiis, cap. 4. Augustini lib. 1 De libero
arbitrio cap. 5, et lib. 22 Contra Faustum cap. 74, tum etiam in epistola
[0924D] ad Publicolam.] . Non autem quia corpus occiditur, etiam anima
moritur: sed anima, quae peccaverit, ipsa morietur.
CAPUT II. De militia saeculari.
[0923B]
3. Quis igitur finis fructusve
saecularis hujus, non dico, militiae, sed malitiae; si et occisor letaliter
peccat, et occisus aeternaliter perit? Enimvero, ut verbis utar Apostoli,
Et qui arat, in spe debet arare; et qui triturat, in spe fructus percipiendi
(I Cor. IX, 10) . Quis ergo, o milites, hic tam stupendus error, quis
furor hic tam non ferendus, tantis sumptibus ac laboribus militare, stipendiis
vero nullis, nisi aut mortis, aut criminis? Operitis equos sericis, et
pendulos nescio quos panniculos loricis superinduitis; depingitis hastas,
clypeos et sellas; frena et calcaria auro et argento, gemmisque circumornatis
[(127) [0924D] Id cavet, capite 38, Regula Templariorum. Tegimen autem
in clypeis et hastis, surrellis et in lanceis non habeatur, etc. Aurum
vero et argentum in frenis et calcaribus eadem rejicit, cap. 37.] : et
cum tanta pompa pudendo furore et [0923C] impudenti stupore ad mortem
properatis. Militaria sunt haec insignia, an muliebria potius ornamenta?
Numquid forte hostilis mucro reverebitur aurum, gemmis parcet, serica
penetrare non poterit? Denique, quod ipsi saepius certiusque experimini,
tria esse praecipue necessaria praelianti, ut scilicet strenuus industriusque
miles et circumspectus sit ad se servandum, et expeditus ad discurrendum,
et promptus ad feriendum: vos per contrarium in oculorum gravamen femineo
ritu comam nutritis, longis ac profusis camisiis propria vobis vestigia
obvolvitis, delicatas ac teneras manus amplis et circumfluentibus manicis
sepelitis. Super haec omnia est, quod armati conscientiam magis terret,
causa illa nimirum [0923D] satis levis ac frivola, qua videlicet talis
praesumitur et tam periculosa militia. Non sane inter vos aliud bella
movet, litesque suscitat, nisi aut irrationabilis iracundiae motus, aut
inanis gloriae appetitus, aut terrenae qualiscunque possessionis cupiditas.
Talibus certe ex causis neque occidere, neque occumbere tutum est.
546 CAPUT III. De Militibus
Christi. [0924A]
4. At vero Christi milites securi
praeliantur praelia Domini sui, nequaquam metuentes aut de hostium caede
peccatum, aut de sua nece periculum: quandoquidem mors pro Christo vel
ferenda, vel inferenda, et nihil habeat criminis [(128) [0924D] Hinc Joannes
Saresberiensis in Polycratici lib. 7, cap. 21, de fratribus Templi agens:
Pene soli, inquit, inter homines legitima gerunt bella.] , et plurimum
gloriae mereatur. Hinc quippe Christo, inde Christus acquiritur: qui nimirum
et libenter accipit hostis mortem pro ultione, et libentius praebet se
ipsum militi pro consolatione. Miles, inquam, Christi securus interimit,
interit securior. Sibi praestat cum interit, Christo cum interimit. Non
enim sine causa gladium portat. Dei etenim minister est ad vindictam [0924B]
malefactorum, laudem vero bonorum. Sane cum occidit malefactorem, non
homicida, sed, ut ita dixerim, malicida, et plane Christi vindex in his
qui male agunt, et defensor Christianorum reputatur. Cum autem occiditur
ipse, non periisse, sed pervenisse cognoscitur. Mors ergo quam irrogat,
Christi est lucrum: quam excipit, suum. In morte pagani christianus gloriatur,
quia Christus glorificatur: in morte christiani, Regis liberalitas aperitur,
cum miles remunerandus educitur. Porro super illo laetabitur justus cum
viderit vindictam. De isto dicet homo: Si utique est fructus justo: utique
est Deus judicans eos in terra (Psal. LVII, 12) . Non quidem vel Pagani
necandi essent, si quo modo aliter possent a nimia infestatione seu oppressione
fidelium [0924C] cohiberi. Nunc autem melius est ut occidantur, quam certe
relinquatur virga peccatorum super sortem justorum: ne forte extendant
justi ad iniquitatem manus suas.
5. Quid enim? si percutere in gladio
omnino fas non est Christiano, cur ergo praeco Salvatoris contentos fore
suis stipendiis militibus indixit (Luc. III, 14) ; et non potius omnem
eis militiam interdixit? Si autem (quod verum est) omnibus fas est, ad
hoc ipsum duntaxat divinitus ordinatis, nec aliud sane quidquam melius
professis; quibus, quaeso, potius, quam quorum manibus et viribus urbs
fortitudinis nostrae Sion pro nostro omnium munimine retinetur? ut depulsis
divinae transgressoribus legis, secura [0924D] ingrediatur gens justa,
custodiens veritatem. Secure proinde dissipentur gentes quae bella volunt,
et abscindantur qui nos conturbant, et disperdantur de civitate Domini
omnes operantes iniquitatem, qui repositas in Jerosolymis christiani populi
inaestimabiles divitias tollere gestiunt, sancta polluere, et haereditate
possidere sanctuarium Dei. Exeratur [0925A] gladius uterque fidelium [(128*)
[0925D] Spiritualis scilicet ac materialis: de utroque epistola 256, et
libro IV De consideratione, cap. 3, n. 7.] in cervices inimicorum, ad
destruendam omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei, quae
est christianorum fides; ne quando dicant gentes: ubi est Deus eorum?
(Psal. CXIII, 2.)
6. Quibus expulsis revertetur ipse
in haereditatem domumque suam, de qua iratus in Evangelio, Ecce, inquit,
relinquetur vobis domus vestra deserta (Matth. XXIII, 38) ; et per prophetam
ita conqueritur, Reliqui domum meam, dimisi haereditatem meam (Jerem.
XII, 7) : implebitque illud propheticum, Redemit Dominus populum suum,
et liberavit eum: et venient et exsultabunt in monte Sion, et gaudebunt
de bonis Domini (Jerem. XXXI, 11, 12) . Laetare, Jerusalem, et cognosce
jam tempus visitationis tuae. Gaudete et [0925B] laudate simul, deserta
Jerusalem, quia consolatus est Dominus populum suum, redemit Jerusalem;
paravit Dominus brachium suum sanctum in oculis omnium gentium. Virgo
Israel, corrueras, et non erat qui sublevaret te. Surge jam, excutere
de pulvere, virgo, captiva filia Sion. Surge, inquam, et sta in excelso,
et vide jucunditatem quae venit tibi a Deo tuo. Non vocaberis ultra 547
derelicta, et terra tua non vocabitur amplius desolata, quia complacuit
Domino in te, et terra tua inhabitabitur. Leva in circuitu oculos tuos
et vide: omnes isti congregati sunt, venerunt tibi. Hoc tibi auxilium
missum de sancto. Omino per istos tibi jamjamque illa persolvitur antiqua
promissio, Ponam te in superbiam saeculorum, gaudium in generatione et
generationem, [0925C] et suges lac gentium, et mammilla regum lactaberis
(Isa. LX, 15, 16) : et item, Sicut mater consolatur filios suos, ita et
ego consolabor vos, et in Jerusalem consolabimini (Isa. LXVI, 13) . Videsne
quam crebra veterum attestatione nova approbatur militia, et quod sicut
audivimus, sic videmus in civitate Domini virtutum? Dummodo sane spiritualibus
non praejudicet sensibus litteralis interpretatio, quominus scilicet speremus
in aeternum, quidquid huic tempori significando ex Prophetarum vocibus
usurpamus: ne per id quod cernitur, evanescat quod creditur; et spei copias
imminuat penuria rei, praesentiumque attestatio sit evacuatio futurorum.
Alioquin terrenae civitatis temporalis gloria non [0925D] destruit coelestia
bona, sed astruit; si tamen istam minime dubitamus illius tenere figuram,
quae in coelis et mater nostra. militantium, dicamus breviter Christi
equitum mo-
CAPUT IV. De conversatione
Militum Christi.
7. Sed jam ad imitationem seu ad
confusionem nostrorum militum, non plane Deo, sed diabolo [0926A] res
et vitam; qualiter in bello domive conversentur: quo palam fiat, quantum
ab invicem differant Dei saeculique militia. Primo quidem utrolibet disciplina
non deest, obedientia nequaquam contemnitur, quia, teste Scriptura, et
filius indisciplinatus peribit (Eccli. XXII, 3) ; et, peccatum est hariolandi
repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere (I Reg. XV,
23) . Itur, et reditur ad nutum ejus qui praeest: induitur quod ille donaverit;
nec aliunde vestimentum seu alimentum praesumitur. Et in victu et vestitu
cavetur omne superfluum, soli necessitati consulitur. Vivitur plane in
communi jucunda et sobria conversatione, absque uxoribus, et absque liberis.
Et ne quid desit ex evangelica perfectione absque omni proprio habitant
unius moris in domo [0926B] una, solliciti servare unitatem spiritus in
vinculo pacis. Dicas universae multitudinis esse cor unum, et animam unam:
ita quisque non omnino propriam sequi voluntatem, sed magis obsequi satagit
imperanti. Nullo tempore aut otiosi sedent, aut curiosi vagantur: sed
semper dum non procedunt (quod quidem raro contingit), ne gratis comedant
panem, armorum seu vestimentorum vel scissa resarciunt, vel vetusta reficiunt,
vel inordinata componunt, et quaeque postremo facienda magistri voluntas
et communis indicit necessitas. Persona inter eos minime accipitur: defertur
meliori, non nobiliori. Honore se invicem praeveniunt; alterutrum onera
portant, ut sic adimpleant legem Christi. Verbum insolens, opus inutile,
risus immoderatus, murmur [0926C] vel tenue, sive susurrium nequaquam,
ubi deprehenditur, relinquitur inemendatum. Scacos [(129) [0925D] Scriptis
nonnullis, cacos, vulgo echecs, qui ludus ita dictus est sive a voce Arabica
vel Persica scach, quae regem sonat, quae praecipua est eo in ludo persona:
sive a Germanico schach, id est latrone seu latrunculo, unde latrunculorum
ludus; [0926D] qua de re vide Glossarium Cangianum et Polycraticum Joannis
Saresberiensis, lib. I, cap. 5.] et aleas detestantur; abhorrent venationem:
nec ludicra illa avium rapina (ut assolet) delectantur [(130) [0926D]
Id patet ex Regulae capitibus 46 et 47. In priori enim venatio cum ave,
in posteriori percussio ferae arcu vel balista interdicitur.] . Mimos,
et magos, et fabulatores, scurrilesque cantilenas, atque ludorum spectacula,
tanquam vanitates et insanias falsas respuunt et abominantur. Capillos
tondent [(131) [0926D] Hujus rei statutum legitur in Regulae Templariorum
capitibus 28 et 29.] , scientes juxta Apostolum ignominiam esse viro,
si comam nutrierit. Nunquam compti, raro loti, magis autem neglecto crine
hispidi, pulvere foedi: lorica et caumate fusci.
8. Porro imminente bello, intus
fide, foris ferro, non auro se muniunt: quatenus armati, et non ornati,
548 hostibus metum incutiant, non provocent [0926D] avaritiam. Equos habere
cupiunt fortes et veloces, non tamen coloratos aut phaleratos: pugnam
quippe, non pompam, victoriam, sed non gloriam cogitantes, et studentes
magis esse formidini quam admirationi. Deinde non turbulenti aut impetuosi,
et quasi ex levitate praecipites, sed consulte atque cum omni cautela
et providentia se ipsos ordinantes, et disponentes in aciem, juxta quod
de patribus scriptum est. Veri profecto Israelitae procedunt ad bella
pacifici. [0927A] At vero ubi ventum fuerit ad certamen, tum demum pristina
lenitate postposita, tanquam si dicerent. Nonne qui oderunt te, Domine,
oderam, et super inimicos tuos tabescebam? (Psal. CXXXVIII, 21.) irruunt
in adversarios, hostes velut oves reputant; nequaquam, etsi paucissimi,
vel saevam barbariem, vel numerosam multitudinem formidantes. Noverunt
siquidem non de suis praesumere viribus, sed de virtute Domini sabaoth
sperare victoriam: cui nimirum facile esse confidunt, juxta sententiam
Macchabaei, concludi multos in manus paucorum, et non esse differentiam
in conspectu Dei coeli liberare in multis, et in paucis; quia non in multitudine
exercitus est victoria belli, sed de coelo fortitudo est (I Macchab. III,
18, 19) . Quod et frequentissime experti [0927B] sunt, ita ut plerumque
quasi persecutus sit unus mille, et duo fugarint decem millia. Ita denique
miro quodam ac singulari modo cernuntur et agnis mitiores, et leonibus
ferociores, ut pene dubitem quid potius censeam appellandos, monachos
videlicet, an milites: nisi quod utrumque forsan congruentius nominarim,
quibus neutrum deesse cognoscitur, nec monachi mansuetudo, nec militis
fortitudo. De qua re quid dicendum, nisi quod a Domino factum est istud,
et est mirabile in oculis nostris? Tales sibi elegit Deus, et collegit
a finibus terrae ministros ex fortissimis Israel, qui veri lectulum Salomonis,
sacrum scilicet sepulcrum, vigilanter fideliterque custodiant, omnes tenentes
gladios, et ad bella doctissimi [al. fortissimi].
CAPUT V. De Templo. [0927C]
9. Est vero templum Jerosolymis,
in quo pariter habitant, antiquo et famosissimo illi Salomonis impar quidem
structura, sed non inferius gloria. Siquidem universa illius magnificentia
in corruptibilibus auro et argento, in quadratura lapidum et varietate
lignorum continebatur: hujus autem omnis decor, et gratae venustatis ornatus,
pia est habitantium religiositas, et ordinatissima conversatio. Illud
variis exstitit spectandum coloribus: hoc diversis virtutibus et sanctis
actibus venerandum. Domum quippe Dei decet sanctitudo (Psal. XCII, 5)
, qui non tam politis marmoribus, quam ornatis moribus [0927D] delectatur,
et puras diligit mentes super auratos parietes [(132) [0927] Ita codex
Colbertinus: alii, puras magis diligit mentes, quam superauratos parietes.]
. Ornatur tamen hujus quoque facies templi, sed armis, non gemmis: et
pro antiquis coronis aureis, circum pendentibus clypeis paries operitur;
pro candelabris, thuribulis, atque urceolis, domus undique frenis, sellis,
ac lanceis communitur. Plane his omnibus liquido demonstrantibus, eodem
pro domo Dei fervere milites zelo, quo ipse quondam militum Dux vehementissime
inflammatus armata illa sanctissima manu, non tamen ferro, sed flagello,
quod fecerat de resticulis [al. funiculis], introivit in templum, negotiantes
expulit, nummulariorum effudit aes, et cathedras vendentium columbas [0928A]
evertit (Joan. II, 15) : indignissimum judicans, orationis domum hujuscemodi
forensibus incestari [al infestari]. Tali proinde sui Regis permotus exemplo
devotus exercitus, multo sane indignius, longeque intolerabilius arbitrans
sancta pollui ab infidelibus, quam a mercatoribus incestari, in domo sancta
549 cum equis et armis commoratur; tamque ab ipsa, quam a caeteris sacris
omni infidelitatis spurca et tyrannica rabie propulsata, ipsi in ea die
noctuque tam honestis quam utilibus officiis occupantur. Honorant certatim
Dei templum sedulis et sinceris obsequiis, jugi in eo devotione immolantes,
non quidem veterum ritu pecudum carnes, sed vere hostias pacificas, fraternam
dilectionem, devotam subjectionem, voluntariam paupertatem.
[0928B] 10. Haec Jerosolymis actitantur,
et orbis excitatur. Audiunt insulae, et attendunt populi de longe, et
ebulliunt ab Oriente et Occidente, tanquam torrens inundans gloriae gentium,
et tanquam fluminis impetus laetificans civitatem Dei. Quodque cernitur
jucundius, et agitur commodius, paucos admodum in tanta multitudine hominum
illo confluere videas, nisi utique sceleratos et impios, raptores et sacrilegos,
homicidas, perjuros, adulteros; de quorum profecto perfectione sicut duplex
quoddam constat provenire bonum, ita duplicatur et gaudium; quandoquidem
tam suos de suo discessu laetificant, quam illos de adventu quibus subvenire
festinant. Prosunt quippe utrobique, non solum utique istos tuendo, sed
etiam illos jam non opprimendo. Itaque [0928C] laetatur Aegyptus in profectione
eorum, cum tamen de protectione eorum nihilominus laetetur mons Sion,
et exsultent filiae Judae. Illa quidem se de manu eorum, ista magis in
manu eorum liberari se merito gloriatur. Illa libenter amittit crudelissimos
sui vastatores: ista cum gaudio suscipit sui fidelissimos defensores;
et unde ista dulcissime consolatur, inde illa aeque saluberrime desolatur.
Sic Christus, sic novit ulcisci in hostes suos, ut non solum de ipsis,
sed per ipsos quoque frequenter soleat tanto gloriosius, quanto et potentius
triumphare. Jucunde sane et commode: ut quos diu pertulit oppugnatores
magis jam propugnatores habere incipiat; faciatque de hoste militem, qui
de Saulo quondam persecutore fecit Paulum praedicatorem (Act. IX) . Quamobrem
[0928D] non miror, si etiam superna illa curia, juxta testimonium Salvatoris,
exsultat magis super uno peccatore poenitentiam agente, quam super plurimis
justis qui non indigent poenitentia, dum peccatoris et maligni tantis
procul dubio prosit conversio, quantis et prior nocuerat conversatio.
11. Salve igitur, civitas sancta,
quam ipse sanctificavit sibi tabernaculum suum Altissimus, quo tanta in
te et per te generatio salvaretur. Salve, civitas Regis magni, ex qua
nova et jucunda mundo miracula nullis pene temporibus defuere ab initio.
Salve, domina gentium, princeps provinciarum, Patriarcharum possessio,
Prophetarum mater et Apostolorum, [0929A] initiatrix fidei, gloria populi
christiani, quam Deus semper a principio propterea passus est oppugnari,
ut viris fortibus sicut virtutis, ita fores occasio et salutis. Salve,
terra promissionis, quae olim fluens lac et mel tuis duntaxat habitatoribus,
nunc universo orbi remedia salutis, vitae porrigis alimenta. Terra, inquam,
bona et optima, quae in fecundissimo illo sinu tuo ex arca paterni cordis
coeleste granum suscipiens, tantas ex superno semine martyrum segetes
protulisti, et nihilominus ex reliquo omnium fidelium genere fructum fertilis
gleba tricesimum, et sexagesimum, et centesimum super omnem terram multipliciter
procreasti. Unde et de magna multitudine dulcedinis tuae jucundissime
[0929B] satiati et opulentissime saginati, memoriam abundantiae suavitatis
tuae ubique eructant qui te viderunt, et usque ad extremum terrae magnificentiam
gloriae tuae loquuntur eis qui te non viderunt, et enarrant mirabilia
quae in te fiunt. Gloriosa dicta sunt de te civitas Dei: sed jam ex his
quibus affluis deliciis, nos quoque pauca proferamus in medium, ad laudem
et gloriam nominis tui.
550 CAPUT VI. De Bethlehem
[(133) [0929] Deinceps ad finem Tractatus ex locis sacris mysticos eruit
sensus.].
12. Habes ante omnia in refectione
animarum sanctarum Bethlehem domum panis, in qua primum is qui de coelo
descenderat [al. descendit], pariente Virgine panis vivus apparuit. Monstratur
piis ibidem jumentis praesepium, et in praesepio fenum [0929C] de prato
virginali, quo vel sic cognoscat bos possessorem suum, et asinus praesepe
Domini sui. Omnis quippe caro fenum, et omnis gloria ejus ut flos feni
(Isai. XL, 6) . Porro homo quia suum, in quo factus est, honorem non intelligendo,
comparatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis (Psal.
XLVIII, 13) ; Verbum panis Angelorum factum est pabulum jumentorum, ut
habeat carnis fenum quod ruminet, qui verbi pane vesci penitus dissuevit:
quousque per hominem Deum priori redditus dignitati, et ex pecore rursus
conversus in hominem, cum Paulo dicere possit, Etsi cognovimus Christum
secundum carnem, sed nunc jam non novimus (II Cor. V, 16) . Quod sane
non arbitror quempiam dicere posse veraciter, nisi qui prius cum Petro
ex [0929D] ore Veritatis illud item audierit: Verba quae ego locutus sum
vobis, spiritus et vita sunt; caro autem non prodest quidquam (Joan. VI,
64) . Alioquin qui in verbis Christi vitam invenit, carnem jam non requirit,
et est de numero beatorum qui non viderunt et crediderunt (Joan. XX, 29)
. Nec enim opus est vel lactis poculum, nisi parvulo; vel feni pabulum,
nisi utique jumento. Qui autem non offendit in verbo, ille perfectus est
vir, solido plane vesci cibo idoneus: et, licet in sudore vultus sui,
panem verbi comedit, absque offensione. Sed et securus ac sine scandalo
loquitur Dei sapientiam duntaxat inter perfectos, spiritualibus spiritualia
comparans, cum tamen infantibus [0930A] sive pecoribus cautus sit pro
captu quidem eorum proponere tantummodo Jesum Christum, et hunc crucifixum.
Unus tamen idemque cibus ex coelestibus pascuis suaviter quidem et ruminatur
a pecore, et manducatur ab homine; et viro vires, et parvulo tribuit nutrimentum.
CAPUT VII. De Nazareth.
13. Cernitur et Nazareth, quae
interpretatur flos, in qua is qui natus in Bethlehem erat, tanquam fructus
in flore coalescens, nutritus est Deus infans: ut floris odor fructus
saporem praecederet, ac de naribus Prophetarum, faucibus se Apostolorum
liquor sanctus infunderet; Judaeisque tenui odore [0930B] contentis, gustu
solido reficeret Christianos. Senserat tamen hunc florem Nathanael, quod
super omnia aromata suave redoleret. Unde et aiebat: A Nazareth potest
aliquid boni esse? Sed nequaquam sola contentus fragrantia, respondentem
sibi, Veni et vide (Joan. I, 46) , Philippum secutus est. Imo vero mirae
illius suavitatis admodum respersione delectatus, haustuque boni odoris
factus saporis a vidior, odore ipso duce, ad fructum usque sine mora pervenire
curavit, cupiens plenius experiri quod tenuiter praesenserat, praesensque
degustare quod odoraverat absens. Videamus et de olfactu Isaac, ne forte
aliquid, quod pertineat ad haec ipsa quae in manibus sunt, portenderit.
Loquitur de illo Scriptura sic: Statimque ut sensit vestimentorum ejus
[0930C] fragrantiam (haud dubium quin Jacob), Ecce, inquit, odor filii
mei sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus (Gen. XXVII, 27) . Vestimenti
fragrantiam sensit, sed vestiti praesentiam non agnovit: soloque vestis,
tanquam floris odore, forinsecus delectatus, quasi fructus interioris
dulcedinem non gustavit, dum et electi filii simul et sacramenti fraudatus
cognitione remansit. Quo spectat hoc? Vestimentum profecto spiritus, littera
est et caro Verbi. Sed ne nunc quidem Judaeus in carne Verbum, in homine
scit deitatem; nec sub tegmine litterae sensum pervidet spiritualem: forisque
palpans haedi pellem, quae similitudinem majoris, hoc est primi et antiqui
peccatoris, expresserat, 551 ad nudam non pervenit veritatem. Non sane
in carne peccati, sed in [0930D] similitudine carnis peccati, qui peccatum
non facere, sed tollere veniebat, apparuit, ea scilicet de causa quam
ipse non tacuit, ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant
(Joan. IX, 39) . Hac ergo similitudine deceptus Propheta, caecus hodieque,
quem nescit benedicit, dum quem lectitat in libris, ignorat et in miraculis:
et quem propriis attrectat manibus, ligando, flagellando, colaphizando,
minine tamen vel resurgentem [al. resurgendo] intelligit. Si enim cognovissent,
nunquam Dominum gloriae crucifixissent (I Cor. II, 8) . Percurramus succincto
sermone et caetera loca sancta, et si non omnia, saltem aliqua: quoniam
quae admirari per singula [0931A] non sufficimus, libet vel insigniora,
et ipsa breviter recordari.
CAPUT VIII. De monte Oliveti
et valle Josaphat.
14. Ascenditur in montem Oliveti,
descenditur in vallem Josaphat: ut sic divitias divinae misericordiae
cogites, quatenus horrorem judicii nequaquam dissimules; quia etsi in
multis miserationibus suis multus est ad ignoscendum, judicia tamen ejus
nihilominus abyssus multa, quibus agnoscitur valde omnino terribilis super
filios hominum. David denique qui montem Oliveti demonstrat, dicens, Homines
et jumenta salvabis, Domine, quemadmodum multiplicasti misericordiam tuam,
Deus; etiam judicii vallem in eodem psalmo [0931B] commemorat, dicens.
Non veniat mihi, inquiens, pes superbiae, et manus peccatoris non moveat
me (Psal. XXXV, 7, 12) . Cujus et praecipitium se omnino perhorrescere
fatetur, cum in alio psalmo ita loquitur, orans: Confige timore tuo carnes
meas, a judiciis enim tuis timui (Psal. CXVIII, 120) . Superbus in hanc
vallem corruit, et conquassatur: humilis descendit, et minime periclitatur.
Superbus excusat peccatum suum: humilis accusat, sciens quia Deus non
bis judicat in idipsum; et quod si nosmetipsos judicaverimus, non utique
judicabimur (I Cor. XI, 31) .
15. Porro superbus non attendens
quam horrendum sit incidere in manus Dei viventis, facile prorumpit in
verba malitiae ad excusandas excusationes [0931C] in peccatis. Magna revera
malitia, tui te non misereri, et solum post peccatum remedium confessionis
a te ipso repellere, ignemque in sinu tuo involvere potius, quam excutere,
nec praebere autem consilio Sapientis qui ait: Miserere animae tuae placens
Deo (Eccli. XXX, 24) . Proinde qui sibi nequam, cui bonus? Nunc judicium
est mundi, nunc princeps hujus mundi ejicietur foras (Joan. 12, 31) ,
hoc est de corde tuo, si te tamen humiliando ipse dijudicas. Erit judicium
coeli, quando ipsum vocabitur coelum desursum, et terra discernere populum
suum (Psal. XLIX, 4) : in quo sane timendum, ne projiciaris tu cum ipso
et angelis ejus, si tamen inventus fueris injudicatus. Alioquin spiritualis
homo, qui omnia dijudicat, ipse a nemine judicabitur (I Cor. II, 15) .
[0931D] Propter hoc ergo judicium incipit a domo Dei, ut suos, quos novit
judex, cum venerit inveniat judicatos: et jam nil de eis habeat judicare,
quando videlicet judicandi sunt hi qui in labore hominum non sunt, et
cum hominibus non flagellantur (Psal. LXXII, 5).
CAPUT IX. De Jordane.
16. Quam laeto sinu Jordanis excipit
Christianos, qui se Christi gloriatur consecratum baptismate! Mentitus
est plane Syrus ille leprosus, qui nescio quas Damasci aquas aquis praetulit
Israelis (IV Reg. V, 12) , cum Jordanis nostri devotus Deo famulatus toties
probatus exstiterit, sive quando Eliae, sive quando Elisaeo (IV Reg. II)
, sive etiam (ut antiquius aliquid recolam) [0932A] quando Josue et omni
populo simul, impetum mirabiliter inhibens, siccum in se transitum praebuit
(Josue. III) . Denique quid in fluminibus isto eminentius, quod ipsa sui
[al. sibi] Trinitas quadam evidenti praesentia dedicavit? Pater auditus,
visus Spiritus sanctus, Filius est et baptizatus. Merito proinde 552 ipsam
ejus virtutem, quam Naaman ille consulente propheta sensit in corpore
(IV Reg. V, 14) , jubente Christo universus quoque fidelis populus in
anima experitur.
CAPUT X. De loco Calvariae.
17. Exitur etiam in Calvariae locum,
ubi verus Elisaeus ab insensatis pueris irrisus, risum suis insinuavit
aeternum, de quibus ait: Ecce ego, et pueri [0932B] mei, quos mihi dedit
Dominus (Isai. VIII, 18) . Boni pueri, quos per contrarium illorum malignantium
ad laudem excitat Psalmista, dicens, Laudate, pueri, Dominum, laudate
nomen Domini (Psal. CXII, 1) , quatenus in ore sanctorum infantium et
lactentium perficeretur laus, quae ex ore defecerat invidorum, eorum utique,
de quibus queritur ita: Filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt
me (Isai. I, 2) . Ascendit itaque crucem calvus noster, mundo pro mundo
expositus: et revelata facie ac discooperta fronte purgationem peccatorum
faciens, probrosae et austerae mortis tam non erubuit ignominiam, quam
nec poenam exhorruit, ut nos opprobrio sempiterno eriperet, restitueret
gloriae. Nec mirum. Quid enim erubesceret, [0932C] qui ita lavit nos a
peccatis, non quidem ut aqua diluens et retinens sordes, sed veluti solis
radius desiccans et retinens puritatem? Est quippe Dei sapientia ubique
attingens propter munditiam suam.
CAPUT XI. De Sepulcro.
18. Inter sancta ac desiderabilia
loca sepulcrum tenet quodammodo principatum, et devotionis plus nescio
quid sentitur, ubi mortuus requievit, quam ubi vivens conversatus est;
atque amplius movet ad pietatem mortis, quam vitae recordatio. Puto quod
illa austerior, haec dulcior videatur: magisque infirmitati blandiatur
humanae quies dormitionis, [0932D] quam labor conversationis; mortis securitas,
quam vitae rectitudo. Vita Christi, vivendi mihi regula exstitit: mors,
a morte redemptio. Illa vitam instruxit, mortem ista destruxit. Vita quidem
laboriosa, sed mors pretiosa; utraque vero admodum necessaria. Quid enim
Christi prodesse poterat, sive mors nequiter viventi, sive vita damnabiliter
morienti? Nunquid denique aut mors Christi etiam nunc male usque ad mortem
viventes a morte aeterna liberat, aut mortuos ante Christum sanctos patres
vitae sanctitas liberavit? sicut scriptum est, Quis est homo qui vivet,
et non videbit mortem, eruet animam suam de manu inferi? (Psal. LXXXVIII,
49) ? Nunc ergo quia utrumque nobis pariter necessarium erat, et pie vivere,
et [0933A] secure mori; et vivendo vivere docuit, et mortem moriendo securam
reddidit: quoniam quidem resurrecturus occubuit, et spem fecit morientibus
resurgendi. Sed addidit et tertium beneficium, cum etiam peccata donavit,
sine quo utique caetera non valebant. Quid enim (quantum quidem ad veram
summamque beatitudinem spectat) quantalibet vitae rectitudo seu longitudo
prodesse poterat illi, qui vel solo originali peccato teneretur adstrictus?
Peccatum quippe praecessit, ut sequeretur mors: quod sane si cavisset
homo, mortem non gustasset in aeternum.
19. Peccando itaque vitam amisit,
et mortem invenit: quoniam quidem et Deus ita praedixerat, [0933B] et
justum profecto erat, ut si peccaret homo, moreretur. Quid namque justius
poterat quam recipere talionem? Vita siquidem Deus animae est, ipsa corporis.
Peccando voluntarie, volens perdidit vivere: nolens perdat et vivificare.
Sponte repulit vitam cum vivere noluit; non valeat eam dare cui, vel quatenus
voluerit. Noluit anima regi a Deo: non queat regere corpus. Si non paret
superiori, inferiori cur imperet? Invenit Conditor suam sibi rebellem
creaturam: inveniat anima suam sibi rebellem pedissequam. Transgressor
inventus est homo divinae legis: inveniat et ipse aliam legem in membris
suis, repugnantem legi 553 mentis suae, et captivantem se in legem peccati
(Rom. VII, 23) . Porro peccatum, ut scriptum est, separat inter nos [0933C]
et Deum (Isai. LIX, 2) : separet proinde etiam mors inter corpus nostrum
et nos. Non potuit dividi a Deo anima nisi peccando, nec corpus ab ipsa
nisi moriendo. Quid itaque austerius pertulit in ultione, id solum passa
a subdito, quod praesumpserat in auctorem? Nihil profecto congruentius,
quam ut mors operata sit mortem, spiritualis corporalem, culpabilis poenalem,
voluntaria necessariam.
20. Cum ergo hac gemina morte secundum
utramque naturam homo damnatus fuisset, altera quidem spirituali et voluntaria,
altera corporali et necessaria; utrique Deus homo una sua corporali ac
voluntaria benigne et potenter occurrit, illaque una sua nostram utramque
damnavit. Merito quidem: nam ex duabus mortibus nostris, cum altera nobis
[0933D] in culpae meritum, altera in poenae debitum reputaretur; suscipiens
poenam, et nesciens culpam, dum sponte et tantum in corpore moritur et
vitam nobis, et justitiam promeretur. Alioquin si corporaliter non pateretur,
debitum non solvisset: si non voluntarie moreretur, meritum mors illa
non habuisset. Nunc autem si, ut dictum est, mortis meritum est peccatum,
et peccati debitum mors; Christo remittente peccatum, et moriente pro
peccatoribus, profecto jam nullum est meritum, et solutum est debitum.
21. Caeterum unde scimus, quod
Christus possit peccata dimittere? Hinc procul dubio, quia Deus est, et
quidquid vult, potest. Unde autem et quod Deus sit? Miracula probant.
Facit quippe opera, quae nemo alius facere possit: ut taceam oracula Prophetarum,
[0934A] necnon et paternae vocis testimonium elapsae coelitus ad ipsum
a magnifica gloria. Quod si Deus pro nobis, quis contra nos? Deus qui
justificat, quis est qui condemnet? Si ipse est et non alius, cui quotidie
confitemur dicentes: Tibi soli peccavi (Psal. L, 6) ; quis melius, imo
quis alius remittere potest quod in eum peccatum est? Aut quomodo ipse
non potest, qui omnia potest? Denique ego quod in me delinquitur valeo,
si volo, donare: et Deus non queat in se commissa remittere? Si ergo peccata
remittere et possit, omnipotens, et solus possit, cui soli peccatur; beatus
profecto, cui non imputabit ipse peccatum. Itaque cognovimus, quod peccata
Christus divinitatis suae potentia valuit relaxare.
22. Porro jam de voluntate quis
dubitet? Qui enim [0934B] nostram et induit carnem, et subiit mortem;
putas, suam nobis negabit justitiam? Voluntarie incarnatus, voluntarie
passus, voluntarie crucifixus, solam a nobis retinebit justitiam? Quod
ergo ex deitate constat illum potuisse, ex humanitate innotuit et voluisse.
Sed unde rursum confidimus quod mortem abstulit? Hinc plane, quod eam
ipse qui non meruit, pertulit. Qua enim ratione iterum exigeretur a nobis,
quod pro nobis ille jam solvit? Qui peccati meritum tulit, suam nobis
donando justitiam; ipse mortis debitum solvit et reddidit vitam. Sic namque
mortua morte revertitur vita, quemadmodum ablato peccato redit justitia.
Porro mors in Christi morte fugatur, et Christi nobis justitia imputatur.
Verum quomodo mori potuit qui Deus erat? Quoniam nimirum et homo [0934C]
erat. Sed quo pacto mors hominis illius pro altero valuit? Quia et justus
erat. Profecto namque cum homo esset, potuit mori; cum justus, non debuit
gratis. Non quidem peccator mortis sufficit solvere debitum pro altero
peccatore, cum quisque moriatur pro se. Qui autem mori pro se non habet,
nunquid pro alio frustra debet? Quanto sane indignius moritur qui mortem
non meruit, tanto is justius pro quo moritur, vivit.
23. Sed quae, inquis, justitia
est, ut innocens moriatur pro impio? Non est justitia, sed misericordia.
Si justitia esset, jam non gratis, sed ex debito moreretur. Si ex debito,
ipse quidem moreretur: sed is pro quo moreretur, non viveret. At vero
si justitia [0934D] non est, non tamen contra justitiam est. Alioquin
et justus, et misericors simul esse non posset. Sed etsi justus 554 non
injuste pro peccatore satisfacere valeat, quo tamen pacto etiam unus pro
pluribus? Etenim satis esse videretur ad justitiam, si unus uni moriens
vitam restituat. Huic jam respondeat Apostolus. Sicut enim, inquit, per
unius delictum, in omnes homines, in condemnationem; sic et per unius
justitiam, in omnes homines, in justificationem vitae. Sicut enim per
inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, ita et per
unius hominis obedientiam justi constituentur multi (Rom. V, 18, 19) .
Sed forte unus pluribus justitiam quidem restituere potuit, vitam non
potuit. Per unum, ait, hominem mors, et per unum hominem vita. Sicut [0935A]
enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur (I
Cor. XV, 21, 22) . Quid enim? Unus peccavit, et omnes tenentur rei; et
unius innocentia soli reputabitur uni [al. innocenti]? Unius peccatum
omnibus operatum est mortem, et unius justitia uni vitam restituet? Itane
Dei justitia magis ad condemnandum, quam ad restaurandum valuit? aut plus
potuit Adam in malo, quam Christus in bono? Adae peccatum imputabitur
mihi, et Christi justitia non pertinebit ad me? Illius me inobedientia
perdidit, et hujus obedientia non proderit mihi?
24. Sed Adae, inquis, delictum
merito omnes contrahimus, in quo quippe omnes peccavimus: quoniam cum
peccavit, in ipso eramus, et ex ejus carne per carnis concupiscentiam
geniti sumus. Atqui ex [0935B] Deo multo germanius secundum spiritum nascimur,
quam secundum carnem ex Adam; secundum quem etiam spiritum longe ante
fuimus in Christo, quam secundum carnem in Adam: si tamen et nos inter
illos numerari confidimus, de quibus Apostolus, Qui elegit nos, inquit,
in ipso (haud dubium quin Pater in Filio) ante mundi constitutionem (Ephes.
I, 4) . Quod autem etiam ex Deo nati sunt, testatur evangelista Joannes,
ubi ait, Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate
viri, sed ex Deo nati sunt (Joan. I, 13) : item ipse in Epistola, Omnis
qui natus est ex Deo, non peccat, quia generatio coelestis conservat eum
(I Joan. III, 9) . At carnis traducem, ais, carnalis testatur concupiscentia:
et peccatum quod in carne sentimus, manifeste probat, quod [0935C] secundum
carnem de carne peccatoris descendimus. Sed enim nihilominus spiritualis
illa generatio, non quidem in carne, sed in corde sentitur ab his duntaxat
qui cum Paulo dicere possunt, Nos autem sensum Christi habemus (I Cor.
II, 16) ; in quo et eatenus profecisse se sentiunt, ut et ipsi cum omni
fiducia dicant, Ipse enim spiritus testimonium reddit spiritui nostro,
quod sumus filii Dei (Rom. VIII, 16) : et illud, Nos autem non spiritum
hujus mundi accepimus, sed spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a
Deo donata sunt nobis (I Cor. II, 12) . Per spiritum ergo qui ex Deo est,
charitas diffusa est in cordibus nostris: sicut et per carnem quae est
ex Adam, manat concupiscentia nostris insita membris. Et quomodo ista
[0935D] quae a progenitore corporum descendit, nunquam in hac vita mortali
a carne recidit; sic illa procedens ex Patre spirituum, ab intentione
filiorum duntaxat perfectorum nunquam excidit.
25. Si ergo ex Deo nati, et in
Christo electi sumus: quaenam justitia est, ut plus noceat humana atque
terrena, quam valeat divina coelestisque generatio; Dei electionem vincat
carnalis successio, et aeterno ejus proposito carnis praescribat temporaliter
traducta concupiscentia? Quinimo si per unum hominem mors, cur non multo
magis per unum, et illum hominem vita? Et si in Adam omnes morimur, cur
non longe potentius in Christo omnes vivificabimur? Denique non sicut
delictum, ita et donum. Nam judicium ex uno in condemnationem; gratia
autem ex multis delictis [0936A] in justificationem (Rom. V, 15, 16) .
Christus igitur et peccata dimittere potuit, cum Deus sit; et mori, cum
sit homo; et mortis moriendo solvere debitum, quia justus; et omnibus
unus ad justitiam vitamque sufficere, quandoquidem et peccatum, et mors
ex uno in omnes processerit.
26. Sed hoc quoque necessarie omnino
provisum est, quod dilata morte homo inter homines dignatus est aliquandiu
conversari: quatenus crebris et veris 555 locutionibus ad invisibilia
excitaret, miris operibus astrueret fidem, rectis moribus instrueret.
Itaque in oculis hominum Deus homo sobrie, et juste, et pie conversatus,
vera locutus, mira operatus, indigna passus, in quo jam defuit nobis ad
salutem? Accedat et gratia remissionis peccatorum, hoc est, [0936B] ut
gratis peccata dimittat: et opus profecto nostrae salutis consummatum
est. Non autem metuendum, quod donandis peccatis aut potestas Deo, aut
voluntas passo, et tanta passo pro peccatoribus desit: si tamen solliciti
inveniamur digne, ut oportet, et imitari exempla, et venerari miracula;
doctrinae quoque non existamus increduli, et passionibus non ingrati.
27. Itaque totum nobis de Christo
valuit, totum salutiferum, totumque necessarium fuit, nec minus profuit
infirmitas quam majestas: quia etsi ex deitatis potentia peccati jugum
jubendo submovit, ex carnis tamen infirmitate mortis jura moriendo concussit.
Unde pulchre ait Apostolus: Quod infirmum est Dei, fortius est hominibus.
[0936C] Sed et illa ejus stultitia, per quam ei placuit salvum facere
mundum, ut mundi confutaret sapientiam, confunderet sapientes; quod videlicet
cum in forma Dei esset, Deo aequalis, semetipsum exinanivit formam servi
accipiens; quod dives cum esset, propter nos egenus factus est, de magno
parvus, de celso humilis, infirmus de potente; quod esuriit, quod sitiit,
quod fatigatus est in itinere, et caetera quae passus est voluntate, non
necessitate: haec ergo ipsius quaedam stultitia, nonne fuit nobis via
prudentiae, justitiae forma, sanctitatis exemplum? Ob hoc item Apostolus:
Quod stultum est, inquit, Dei, sapientius est hominibus (I Cor. I, 25)
. Mors ergo a morte, vita ab errore, a peccato gratia liberavit. Et quidem
mors per justitiam suam peregit [0936D] victoriam: quia justus exsolvendo
quae non rapuit, jure omnino quod amiserat recepit. Vita vero quod ad
se pertinuit, per sapientiam adimplevit, quae nobis vitae et disciplinae
documentum ac speculum exstitit. Porro gratia ex illa, ut dictum est,
potestate peccata dimisit, qua omnia quaecunque voluit, fecit. Mors itaque
Christi, mors est meae mortis: quia ille mortuus est, ut ego viverem.
Quo pacto enim jam non vivat, pro quo moritur Vita? Aut quis jam in via
morum, seu rerum notitia errare timebit duce Sapientia? Aut unde jam reus
tenebitur, quem absolvit Justitia? Vitam quidem se ipse perhibet in Evangelio:
Ego sum, inquiens, vita (Joan. XIV, 6) . Porro duo sequentia testatur
[0937A] Apostolus, dicens: Qui factus est nobis justitia et sapientia
a Deo Patre (I Cor. I, 30).
28. Si ergo lex spiritus vitae
in Christo Jesu liberavit nos a lege peccati et mortis, utquid adhuc morimur,
et non statim immortalitate vestimur? Sane ut Dei veritas impleatur. Quia
enim misericordiam et veritatem diligit Deus (Psal. LXXXIII, 12) , necesse
est mori quidem hominem, quippe quod praedixerat Deus: sed a morte tamen
resurgere, ne obliviscatur misereri Deus. Ita ergo mors etsi non perpetuo
dominatur, manet tamen propter veritatem Dei vel ad tempus in nobis: quemadmodum
peccatum, etsi jam non regnat in nostro mortali corpore, non tamen deest
penitus nobis. Proinde Paulus ex parte quidem liberatum se a lege peccati
[0937B] et mortis gloriatur; sed rursum se utraque nihilominus lege aliqua
gravari ex parte conqueritur, sive cum adversus peccatum miserabiliter
clamat, Invenio aliam legem in membris meis (Rom. VI, 23) , et caetera;
sive cum ingemiscit gravatus, haud dubium quin lege mortis, redemptionem
exspectans corporis sui (Rom., VIII, 23).
29. Sive itaque haec, sive alia
quaecunque in hunc modum, prout in talibus in suo quisque abundat sensu,
ex occasione sepulcri christianis sensibus suggerantur: puto quod non
mediocris dulcedo devotionis infundatur cominus intuenti; nec parum proficitur
cernendo etiam corporalibus oculis corporalem locum dominicae quietis.
Etsi quippe jam vacuum sacris membris, plenum tamen nostris et [0937C]
jucundis admodum sacramentis. Nostris, inquam, nostris, si tamen tam ardenter
amplectimur, quam indubitanter tenemus 556 quod Apostolus ait: Consepulti
enim sumus per Baptismum in mortem, ut quomodo surrexit Christus a mortuis
per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus. Si enim complantati
facti sumus similitudini mortis ejus, simul et resurrectionis erimus (Rom.
VI, 4, 5) . Quam dulce est peregrinis post multam longi itineris fatigationem,
post plurima terrae marisque pericula, ibi tandem quiescere, ubi et agnoscunt
suum Dominum quievisse! Puto jam prae gaudio non sentiunt viae laborem,
nec gravamen reputant expensarum; sed tanquam laboris praemium, cursusve
[0937D] bravium assecuti, juxta Scripturae sententiam, gaudent vehementer
cnm invenerint sepulcrum (Job. III, 22) . Nec casu vel subito, aut veluti
lubrica popularis favoris opinione, id tam celebre nomen sepulcrum nactum
esse putetur, cum hoc ipsum tantis retro temporibus Isaias tam aperte
praedixerit: Et erit, inquit, in die illa radix Jesse, qui stat in signum
populorum, ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulcrum ejus gloriosum
(Isa. XI, 10) . Revera ergo impletum cernimus quod legimus prophetatum,
novum quidem intuenti, sed legenti antiquum: ut sic adsit de novitate
jucunditas, ut de vetustate non desit auctoritas. Et de sepulcro ista
sufficiant.
CAPUT XII. De Bethphage.
[0938A]
30. Quid de Bethphage dicam, viculo
sacerdotum, quem pene praeterieram, ubi et confessionis sacramentum, et
sacerdotalis ministerii mysterium continetur? Bethphage quippe Domus buccae
interpretatur. Scriptum est autem: Prope est verbum in ore tuo, et in
corde tuo (Deut. XXX, 14) . Non in altero tantum, sed simul in utroque
verbum habere memineris. Et quidem verbum in corde peccatoris operatur
salutiferam contritionem: verbum vero in ore noxiam tollit confusionem,
ne impediat necessariam confessionem. Ait enim Scriptura: Est pudor adducens
peccatum, et est pudor adducens gloriam (Eccli. IV, 25) . Bonus pudor
est, quo peccasse, [0938B] aut certe peccare confunderis: et omnis licet
humanus arbiter forte absit, divinum tamen quam humanum tanto verecundius
revereris aspectum, quanto et verius Deum quam hominem cogitas puriorem
[al. praesentiorem]: tantoque eum gravius offendi a peccante, quanto constat
longius ab illo esse omne peccatum. Hujuscemodi procul dubio pudor fugat
opprobrium, parat gloriam, dum aut peccatum omnino non admittit, aut certe
admissum et poenitendo punit, et confitendo expellit: si tamen gloria
etiam nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Quod si quispiam
confiteri confunditur id quoque, unde compungitur, talis pudor peccatum
adducit, et gloriam de conscientia perdit, quando malum quod ex profundo
cordis compunctio conatur expellere, [0938C] pudor ineptus obstruso labiorum
ostio non permittit exire; cum eum exemplo David dicere potius oporteret:
Et labia mea non prohibebo, Domine, tu scisti (Psal. XXXIX, 10) . Qui
et seipsum redarguens, puto super hujuscemodi stulto et irrationabili
pudore, Quoniam tacui, inquit, inveteraveverunt ossa mea (Psal. XXXI,
3) . Unde et optat ostium poni circumstantiae labiis suis (Psal. CXL,
3) , ut oris januam et aperire confessioni, et defensioni claudere norit.
Denique et aperte hoc ipsum orans petit a Domino, sciens nimirum, quia
confessio et magnificentia opus ejus (Psal. CX, 3) . Et quod videlicet
nostram malitiam, et quod aeque divinae bonitatis et virtutis magnificentiam
minime tacemus, magnum [0938D] quidem geminae confessionis bonum, sed
Dei est donum. Ait itaque: Non declines cor meum in verba malitiae ad
excusandas excusationes in peccatis (Psal. CXL, 4) . Quamobrem ministros
verbi sacerdotes caute necesse est ad utrumque vigilare sollicitos, quo
videlicet delinquentium cordibus tanto moderamine verbum timoris et contritionis
infligant, quatenus eos nequaquam a verbo confessionis exterreant; sic
corda aperiant, ut ora non obstruant; sed nec absolvant etiam compunctum,
nisi viderint et confessum: quandoquidem corde creditur ad justitiam,
ore autem confessio fit ad salutem. Alioquin a mortuo, tanquam 557 qui
non est, perit confessio (Eccli. XVII, 26) . Quisquis igitur verbum in
ore habet, et in corde non habet, aut dolosus est, aut vanus: [0939A]
quisquis vero in corde, et non in ore, aut superbus est, aut timidus.
CAPUT XIII. De Bethania.
31. Sane non omnino (etsi multum
festinem) debeo transire silenter domum obedientiae, Bethaniam videlicet,
castellum Mariae et Marthae, in quo Lazarus est resuscitatus: ubi nimirum
et utriusque vitae figura, et Dei erga peccatores mira clementia, necnon
et virtus obedientiae una cum fructibus poenitentiae commendatur. Hoc
ergo in loco breviter intimatum sufficiat, quod quidem nec studium bonae
actionis, nec otium sanctae contemplationis, nec lacrymae poenitentis
extra Bethaniam accepta esse poterunt illi, qui tanti habuit obedientiam,
ut vitam quam [0939B] ipsam perdere maluerit, factus obediens Patri usque
ad mortem. Hae sunt illae profecto divitiae, quas sermo propheticus ex
verbo Domini pollicetur: Consolabitur, inquiens, Dominus Sion, et consolabitur
omnes ruinas ejus; et ponet desertum ejus quasi [0940A] delicias, et solitudinem
ejus quasi hortum Domini. gaudium et laetitia invenietur in ea, gratiarum
actio, et vox laudis (Isa. LI, 3) . Haec igitur orbis deliciae, hic thesaurus
coelestis, haec fidelium haereditas populorum, vestrae sunt, charissimi,
credita fidei, vestrae prudentiae et fortitudini commendata. Tunc autem
coeleste depositum secure et fideliter custodire sufficitis, si nequaquam
de ipsa vestra prudentia vel fortitudine, sed de Dei tantum adjutorio
ubique praesumitis, scientes quia non in fortitudine sua roborabitur vir,
et ideo dicentes cum propheta: Dominus firmamentum meum, et refugium meum,
et liberator meus (Psal. XVII, 2) : et illud, Fortitudinem meam ad te
custodiam, quia Deus susceptor meus; Deus meus, misericordia ejus praeveniet
me (Psal. LVIII, [0940B] 10, 11) ; et item: Non nobis, Domine, non nobis,
sed nomini tuo da gloriam (Psal. CXIII, 9) : ut in omnibus sit ipse benedictus,
qui docet manus vestras ad praelium, et digitos vestros ad bellum. |
